Trudności szkolne dziecka to dla rodziców nierzadko powód zmartwienia i niepokoju, a dla samego dziecka – źródło dużego stresu i niskiej samooceny. W jaki sposób niepowodzenia w nauce mogą wpłynąć na poczucie wartości młodego człowieka? Dlaczego nie warto ich ignorować i co możemy zrobić, aby pomóc dziecku się z nimi uporać?
Niepowodzenia szkolne a samoocena
Dzieciństwo i lata wczesnej młodości to czas, w którym nasza samoocena dopiero się kształtuje. Tym, co wpływa na nią w największym stopniu, jest poczucie przynależności do grupy rówieśniczej, a także zajmowana w niej pozycja. Ta z kolei budowana jest – zwłaszcza w okresie wczesnoszkolnym – w dużej mierze w oparciu o wyniki dziecka w nauce, które stanowią dla niego płaszczyznę porównywania się z innymi. Szkolne sukcesy i porażki przekładają się także na to, jak dziecko postrzega swoje silne i słabe strony.
Kiedy uczeń dobrze radzi sobie w szkole – daje mu to poczucie mocy i własnej skuteczności. To z kolei buduje jego pewność siebie i sprawia, że tym chętniej i odważniej podejmuje się kolejnych wyzwań. Zachodzi wówczas mechanizm pozytywnego wzmocnienia – dobre wyniki generują wyższe poczucie własnej wartości, a to zwrotnie napędza kolejne dobre wyniki. Wprost odwrotny mechanizm zachodzi jednak w sytuacji, kiedy dziecko napotyka w edukacji szkolnej na trudności, z którymi nie potrafi sobie poradzić. Doświadczane porażki, mierzone przede wszystkim słabymi wynikami w nauce, rodzą w dziecku przekonanie o swojej nieudolności, a niejednokrotnie także – niższej wartości, zwłaszcza w porównaniu z dziećmi, które nie mają tego typu problemów.
Nietrudno w takiej sytuacji o powstanie błędnego koła – gorsze wyniki w szkole przekładają się na niższą samoocenę i brak wiary we własne siły, a to z kolei demotywuje i rodzi lęk przed podejmowaniem następnych prób, które również mogłyby zakończyć się niepowodzeniem. A od tego już tylko krok do zupełnego zniechęcenia i utrwalonego poczucia niskiej wartości. Badania na ten temat potwierdzają zresztą jednoznacznie, że problemy w nauce skutkują nie tylko niską samooceną, ale także podwyższonym poziomem lęku oraz silnym, towarzyszącym dziecku na co dzień stresem. Co jeszcze bardziej niepokojące, wykazano także związek pomiędzy niepowodzeniami w szkole a częstością występowania depresji i zaburzeń o charakterze emocjonalnym, a także tendencją do zachowań autoagresywnych (takich na przykład jak samookaleczanie), a nawet myśli samobójczych.
Szkoła to nie tylko wyniki w nauce
Warto pamiętać, że okres edukacji szkolnej ma ogromne znaczenie w procesie całościowego, wszechstronnego rozwoju dziecka. Jest to nie tylko czas nabywania „twardych” umiejętności, takich jak czytanie, pisanie czy liczenie, ale także – w nie mniejszym stopniu – kształtowania się kompetencji społecznych i emocjonalnych. Mowa tu przede wszystkim o wspomnianym już wyżej poczuciu własnej wartości, ale także o przekonaniu o swojej mocy sprawczej i wpływie na otaczającą rzeczywistość. W latach szkolnych oprócz poszerzania wiedzy z literatury, geografii, czy przyrody, nabywamy również umiejętności, które służą nam potem przez całe życie. Uczymy się radzenia sobie w trudnych sytuacjach, niepoddawania się, mimo przeciwności losu, a także nawiązywania pierwszych prawdziwych przyjaźni i funkcjonowania w grupie. To, jakie modele reagowania na niepowodzenia, a także, jakie sposoby ich przezwyciężania wypracujemy sobie w tym okresie, stanie się podstawą do realizowania podobnych wzorców zachowania w przyszłości. Dlatego tak ważne jest, aby umożliwić dziecku prawidłowy rozwój także w tym zakresie.
Dziecko, które w czasie edukacji szkolnej zmaga się z trudnościami w nauce, jest szczególnie narażone na niesiony przez nie bagaż emocjonalny. Uczniowie osiągający słabsze wyniki są zazwyczaj uważani przez rówieśników (a niestety czasem także przez nauczycieli) za gorszych, mniej zdolnych lub po prostu głupszych. Jest to tym bardziej niesprawiedliwe, że szkolne niepowodzenia dziecka często nie wynikają wcale z jego mniejszych zdolności intelektualnych, ale są efektem specyficznych trudności edukacyjnych, takich jak na przykład dysleksja, dysgrafia, czy dyskalkulia. Brak akceptacji, bycie wyśmiewanym, czy odrzucanym przez grupę rówieśniczą jest dla dziecka bardzo bolesnym doświadczeniem, które może w nim zostawić ślad na całe życie. Istnieje także duże ryzyko, że w odpowiedzi na negatywne informacje zwrotne oraz narastające poczucie upokorzenia i osamotnienia, dziecko wykształci wiele nieadaptacyjnych mechanizmów reagowania, takich jak na przykład wyuczona bezradność. Jest ona konsekwencją silnego, wewnętrznego przekonania, że cokolwiek by się nie robiło, i tak nie ma szans na sukces, czy uzyskanie pozytywnego wyniku, w związku z czym – nawet nie warto próbować. Dziecko może zacząć wycofywać się z życia społecznego, na różne sposoby uciekać od rzeczywistości, a także reagować lękiem lub agresją na wszelkie przejawy krytyki.
Pamiętajmy, że szkoła to nie tylko oceny, a miarą wartości dziecka nie są jego wyniki w nauce. Rolą nauczycieli, rodziców, czy opiekunów powinno być przede wszystkim wspieranie dzieci doświadczających trudności edukacyjnych i tworzenie im takich warunków rozwoju, w których ich potencjał będzie mógł rozkwitnąć w pełnej krasie.
Jak pomóc dziecku, które zmaga się z niepowodzeniami w szkole?
Rodzice, czy nauczyciele, którzy zauważą, że ich dziecko albo uczeń stosunkowo często doświadcza szkolnych niepowodzeń – w żadnym wypadku nie powinni tej sytuacji ignorować, z nadzieją, że problem „sam się rozwiąże”. W pierwszej kolejności warto zapewnić dziecku emocjonalne wsparcie. Dzięki temu łatwiej będzie mu poradzić sobie z porażką i zachować jednocześnie motywację do podejmowania kolejnych prób i starań. Ważne, aby utwierdzić dziecko w przekonaniu, że jest kochane i akceptowane, niezależnie od osiąganych przez nie wyników. Pozwoli mu to nie tracić wiary we własne możliwości i nie zniechęcać się przed podejmowaniem kolejnych wyzwań.
Druga istotna kwestia to dotarcie do przyczyn, które leżą u źródła trudności edukacyjnych dziecka. Niekiedy zdarza się, że jedyne, co widzimy to słabe oceny. Tymczasem warto zadać sobie pytanie: co za nimi stoi? Czasem jest to po prostu brak zainteresowania ucznia daną materią, co samo w sobie nie musi być jeszcze powodem do niepokoju, zwłaszcza jeśli dobrze radzi sobie z innymi przedmiotami. Może być jednak tak, że przyczyną szkolnych niepowodzeń są specyficzne trudności edukacyjne, takie jak na przykład problemy z koncentracją uwagi albo z pamięcią. A te z kolei należą do grupy umiejętności poznawczych, nad którymi można bardzo skutecznie pracować. Zresztą nie tylko można, ale też zdecydowanie warto, choćby z tego względu, aby nie dopuścić do pogłębienia się problemu na kolejnych etapach edukacji.
Co może dać dziecku profesjonalny trening mózgu?
Jednym z doskonałych sposobów na przezwyciężanie specyficznych trudności edukacyjnych dziecka jest profesjonalny trening mózgu BrainRx, który od kilku lat z powodzeniem realizujemy w BrainGym. Jest to metoda o udowodnionej naukowo skuteczności, która pomogła już tysiącom dzieci na całym świecie. Co roku trafia do nas wiele młodych ludzi, którzy borykają się z rozmaitymi problemami w nauce, takimi jak na przykład: trudności z zapamiętywaniem, skupieniem uwagi albo logicznym myśleniem. Dzięki temu mamy wiele twardych dowodów na to, że nasze kursy działają. Ich absolwenci nie tylko osiągają zauważalnie lepsze wyniki w nauce, ale poprawia się także ich samopoczucie, rośnie pewność siebie i wzmacnia się przekonanie o własnej skuteczności.
Profesjonalny trening mózgu pozwala rozbudzić drzemiący w dziecku potencjał i nauczyć go w pełni z niego korzystać. Wzmacnia pozytywne myślenie o sobie, buduje motywację i chroni przed zniechęcaniem się w przypadku niepowodzeń. Wydatnie przyczynia się również do wzmacniania dziecięcej samooceny i dodaje odwagi do tego, by z radością realizować pasje.
